ORIGINAL ARTICLE
Rubbish or kindling? Plant remains from two
Neolithic sites in the Chełmno Land, Poland,
with special focus on the Arrhenatherum elatius
ssp. bulbosum find
1
Institute of Archaeology, Nicolaus Copernicus University in Toruń, Szosa Bydgoska 44/48, 87-100 Toruń, Poland
Submission date: 2025-04-01
Acceptance date: 2025-09-30
Online publication date: 2025-12-19
Publication date: 2025-12-19
HIGHLIGHTS
- First Neolithic find of tuber oat-grass (Arrhenatherum elatius ssp. bulbosum) from Poland
- Understanding plant macroremains from the Neolithic pits as kindling, not as stored goods
- Archaeobotanical analyses from Chełmno Land
KEYWORDS
ABSTRACT
This article presents the results of carpological and anthracological analyses of charred plant
remains collected as soil and charred wood samples from two Funnel Beaker culture sites located in Kałdus and
Browina, in the Kuyavian–Pomeranian Voivodeship, Poland. Most samples contained occasional plant remains,
including, among others, barley (Hordeum vulgare) grain, emmer wheat (Triticum dicoccum) grain, hulled wheat
(T. monococcum/dicoccum/spelta) chaff, seeds and fruits of wild taxa, and charred wood of oak (Quercus sp.) and
Scots pine (Pinus sylvestris). Based on these findings, along with the first Neolithic discovery of tuber oat-grass
(Arrhenatherum elatius ssp. bulbosum), we interpret these as a pragmatic use of plant fragments for kindling
rather than understanding it as rubbish. We suggest that Arrhenatherum elatius ssp. bulbosum, along with
inedible parts of plants, seeds and fruits of wild plants, and wood fragments, were used in the storage pits to
start small fires for drying, lining fires, and/or fumigating the interior of the pit.
FUNDING
This article was made possible
through funding awarded to the main author for the
project “Different background, same diet? Agriculture
of the first farmers in the territory of the lower and middle
Vistula: cultural and chronological dynamics in the
light of archaeobotanical analyses” (NCN 2023/48/C/
HS3/00173).
CONFLICT OF INTEREST
The authors
have declared that no competing interests exist.
REFERENCES (75)
1.
Adamczak, K., 2021. Browina (stan. 4), pow. toruński. Pozostałości osadnictwa kultury pucharów lejkowatych. In: Gackowski, J., Adamczak, K., Bokiniec, E., Weinkauf, M., Markiewicz, M., Bienias, D. (eds), XXI Sesja Pomorzoznawcza. Tom 1: od epoki kamienia do okresu wędrówek ludów. Wydawnictwo UMK, Toruń, pp. 131–147.
2.
Adamczak, K., Kowalski, Ł., Urbanová, P., Douka, K., Brown, S., Kowalski, A.P., Kukawka, S., Wilczyński, J., Szczepańska, G., Zawilski, P., 2021. New Evidence for Deer Valorisation by the TRB Farmers from Poland using ZooMS and micro-CT Scanning. Journal of Archaeological Science: Reports 40(B), 103230. https://doi.org/10.1016/jasrep....
3.
Adamczak, K., Kozicka, M., Kowalski, Ł., Kofel, D., Chudziak, W., Błędowski, P., Bojarski, J., Kaźmierczak, R., Weinkauf, M., 2024. Radiocarbon dataset for the TRB central-place at Kałdus, Poland. Data in Brief 55, 110707. https://doi.org/10.1016/j.dib.....
4.
Bienias, D., 2011. Wyniki analiz antrakologicznych materiałów ze stanowisk Jastrzębiec 4 i Renice 5–6. In: Rzepecki, S. (ed.), Studia i materiały do najdawniejszymi dziejami Równiny Gorzowskiej. Osady i cmentarzyska kultury pucharów lejkowatych na stanowiskach Jastrzębiec 4 i Renice 6. Wydawnictwo Poznańskie, Poznań, pp. 125–134.
5.
Bienias, D., Kofel, D., 2021. Użytkowanie roślin przez mieszkańców osady kultury pucharów lejkowatych na stanowisku 4 w Browinie, pow. toruński. Wyniki badań archeobotanicznych wypełnisk obiektów 16 i 17. In: Gackowski, J., Adamczak, K., Bokiniec, E., Weinkauf, M., Markiewicz, M., Bienias, D. (eds), XXI Sesja Pomorzoznawcza. Tom 1: od epoki kamienia do okresu wędrówek ludów. Wydawnictwo UMK, Toruń, pp. 149–159.
6.
Bieniek, A., 2002. Archaeobotanical analysis of some Early Neolithic settlements in the Kujawy region, central Poland, with potential plant gathering activities emphasised. Vegetation History and Archaeobotany 11(1), 33–40. https://doi.org/10.1007/s00334....
7.
Bieniek, A., 2007. Neolithic plant husbandry in the Kujawy region of central Poland. In: Colledge, S., Conolly, J. (eds), The origins and spread of domestic plants in southwest Asia and Europe. Routledge, London, pp. 372–342.
8.
Bond, W., Davies, G., Turner, R., 2007. The biology and non-chemical control of onion couch (Arrhenatherum elatius ssp. bulbosum P.Beauv. ex J&C. Presl Var. bulbosum (Willd.) St-Amans). Available from: https://scispace.com/papers/th.... Accessed July 2025.
9.
Campbell, G., Robinson, M., 2007. Environment and land use in the Valley Bottom. In: Harding, J., Healy, F. (eds), The Raunds Area Project. A Neolithic and Bronze Age Landscape in Northamptonshire: Vol. 1. English Heritage, Swindon, pp. 18–34. https://doi.org/10.2307/j.ctvx....
10.
Cappers, R.T.J., Bekker, R.M., Jans, J.E.A., 2006. Digitale zadenatlas van Nederland. Groningen. Barkhuis.
11.
Chudziak, W., 2003. Wczesnośredniowieczna przestrzeń sakralna in Culmine na Pomorzu Nadwiślańskim. Mons Sancti Laurentii 1. Toruń. Wydawnictwo UMK.
12.
Cyzman, W., Kamiński, D., 2004. Rzeczywista i potencjalna roślinność w Kałdusie i w jego otoczeniu. In: Chudziak, W. (ed.), Wczesnośredniowieczny zespół osadniczy w Kałdusie. Studia przyrodniczo-archeologiczne. Mons Sancti Laurentii. Tom 2. Wydawnictwo UMK, Toruń, pp. 113–127.
13.
Czebreszuk, J., 2001. Schyłek neolitu i początki epoki brązu w strefie południowo-zachodniobałtyckiej (III i początki II tys. przed Chr.). Alternatywny model kultury. Poznań. Wydawnictwo UAM.
14.
Czerniak, L., 1994. Neolit i wczesna epoka brązu na ziemi chełmińskiej. Grudziądz. Muzeum w Grudziądzu, IAE UMK w Toruniu.
15.
Czerniak, L., 2017. Zanim powstała kultura brzesko-kujawska. Przykład stanowisk 2, 3, 6 i 7 w Ludwinowie, gm. Włocławek. In: Marciniak-Kajzer, A., Andrzejewski, A., Golański, A., Rzepecki, S., Wąs, M. (eds), Nie tylko krzemienie – Not only flint. Studia ofiarowane prof. Lucynie Domańskiej w 45-lecie pracy naukowo-dydaktycznej i w 70. rocznicę urodzin. Wydawnictwo UŁ, Łódź, pp. 199–236.
16.
Effenberger, H., Nickol, M., Kirleis, W., 2019. Arrhenatherum elatius ssp. bulbosum revisited- A practical approach to decode past plant-related activities. Environmental Archaeology 26(1), 64–74. https://doi.org/10.1080/146141....
17.
Engelmark, R., 1984. Two useful plants from Iron Age graves in central Sweden. In: Baudou, E. (ed.), Papers in Northern Archaeology. Archaeology and Environment 2. Umeå University, Umeå, pp. 87–92.
18.
Filipović, D., Obradović, Đ., Tripković, B., 2018. Plant storage in Neolithic southeast Europe: synthesis of the archaeological and archaeobotanical evidence from Serbia. Vegetation History and Archaeobotany 27, 31–44. https://doi.org/10.1007/s00334....
19.
Filipović, D., Mewis, F., Saalow, L., Schmidt, J.-P., Kirleis, W., 2019. Waste disposal in the Bronze Age: plants in pits at Wismar-Wendorf, Northern Germany. In: Dal Corso, M., Kirleis, W., Kneisel, J., Taylor, N., Wieckowska-Lüth, M., Zanon, M. (eds), How’s Life? Living conditions in the 2nd and 1st Millennia BCE. Scales of Transformation in Prehistoric and Archaic Societies 04. Sidestone Press, Leiden, pp. 103–130.
20.
Filbrandt-Czaja, A., 2009. Historia działalności człowieka w rejonie Jeziora Grodzieńskiego koło Chełmży w świetle analizy pyłkowej. In: Gackowski, J. (ed.), Archeologia epoki brązu i żelaza. Studia i materiały. T. 1. PWN, Warszawa, pp. 211–229.
21.
Fuller, D.Q., Stevens, C.J., McClatchie, M., 2014. Routine activities, tertiary refuse and labor organization: social inference from everyday archaeobotany. In: Madella, M., Lancelotti, C., Savard, M. (eds), Ancient plants and people. Contemporary trends in archaeobotany. University of Arizona Press, Tucson, pp. 174–217.
22.
Gale, R., Cutler, D., 2000. Plants in archaeology. Otley. Westbury Academic and Scientific Publishing.
23.
Greguss, P., 1959. Holzanatomie der europäischen Laubhölzer und Sträucher. Budapest. Akadémiai Kiadó.
24.
Grygiel, R., 2008. Neolit i początki epoki brązu w rejonie Brześcia Kujawskiego i Osłonek. T. 2, Środkowy neolit, grupa brzesko-kujawska kultury lendzielskiej. Łódź. Wydawnictwo FBA, MAiE w Łodzi.
25.
Hall, A., Kenward, H., Carrott, J., 2003. Evaluation of biological remains from a watching brief at the Guardian Glass site, Goole, East Riding of Yorkshire (site code: GGG2002). Palaeoecology Research Services 2003/14, 2–4.
26.
Hillman, G., 1981. Reconstructing crop husbandry practices from charred remains of crops. In: Mercer, R. (ed.), Farming practice in British prehistory. Edinburgh University Press, Edinburgh, pp. 123–162.
27.
Jacomet, S., 2006. Identification of cereal remains from archaeological sites. Basel. Archaeobotany Lab, IPAS.
28.
Jacomet, S., Brombacher, C., 2009. Geschichte der Flora in der Regio Basiliensis seit 7500 Jahren: Ergebnisse von Untersuchungen pflanzlicher Makroreste aus archäologischen Ausgrabungen. Mitteilungen der Naturforschenden Gesellschaften beider Basel 11, 27–106.
29.
Jankowska, D., 1990. Społeczności strefy południowo-zachodniobałtyckiej w dobie neolityzacji. Poznań. Wydawnictwo UAM.
30.
Jensen, H.A., 1974. Cenococcum geophilum Fr. in arable soil in Denmark. Friesia 10(5), 300–314.
31.
Jensen, P.M., Andreasen, M.H., Mikkelsen, P.H., 2010. Bulbous oat grass – a magic plant in prehistoric Jutland and Funen. In: Bakels, C., Fennema, K., Out, W.E., Vermeeren, C. (eds), Of plants and snails. A collection of papers presented to Wim Kuijper in gratitude for forty years of teaching and identifying. Sidestone Press, Leiden, pp. 103–114.
32.
Jiménez-Jáimez, V., Suárez-Padilla, J., 2020. Understanding pit sites: storage, surplus and social complexity in Prehistoric Western Europe. Journal of Archaeological Method and Theory 27, 799–835. https://doi.org/10.1007/s10816....
33.
Kapcia, M.D., Nowak, M., 2024. Plant remains from the Linear Pottery Culture settlement at sites Modlniczka 3 and 4, Kraków district. New sources for understanding agriculture in the Early Neolithic in southern Poland. Acta Palaeobotanica 64(2), 422–431. https://doi.org/10.35535/acpa-....
34.
Kapcia, M., Korczyńska Cappenberg, M., Lityńska Zając, M., Wacnik, A., Głód, A., Moskal del Hoyo, M., 2024. Plant cultivation and diversity at the Early Neolithic settlement in Biskupice in Poland. Scientific Reports 14, 20393. https://doi.org/10.1038/s41598....
35.
Kataržytė, M., 2009 (unpubl.). Lietuvos požeminių grybų įvairovė, paplitimas ir saitai su smulkiaisiais žinduoliais (summary: Hypogeous fungi of Lithuania: diversity, distribution and links with small mammals). Archives Vilnius University Ph.D. thesis typescript, Vilnius.
36.
Kirleis, W., Klooß, S., 2014. More than simply fallback food? Social context of plant use in the northern German Neolithic. In: Chevalier, A., Marinova, E., Peña-Chocarro, L. (eds), An offprint of Plants and People: choices and diversity through time. Oxbow Books, Oxford and Philadelphia, pp. 428–466.
37.
Kofel, D., 2020. Makroskopowe szczątki roślinne. In: Bokiniec, E. (ed.), Małe Czyste, gmina Stolno, województwo kujawsko-pomorskie, stanowisko 20. Wielokulturowe stanowisko sepulkralne na ziemi chełmińskiej. Wydawnictwo UMK, Toruń, pp. 307–317.
38.
Kofel, D., Adamczak, K., 2024. Plant Use by the Funnel Beaker Farmers in Poland. New Archaeobotanical Data from Pottery Sherds and Daub Imprints. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Archaeologica 39, 127–142. https://doi.org/10.18778/0208-....
39.
Kowalski, Ł., Weckwerth, P., Chabowski, M., Adamczak, K., Jodłowski, P., Szczepańska, G., Chajduk, E., Polkowska-Motrenko, H., Kozicka, M., Kukawka, S., 2020. Towards ritualisation: insights into bone-tempered pottery from the TRB settlement in Kałdus (Poland, 3500–3350 BC). Ceramics International 46(3), 3099–3112. https://doi.org/10.1016/j.cera....
40.
Kukawka, S., 1997. Na rubieży środkowoeuropejskiego świata wczesnorolniczego. Społeczności ziemi chełmińskiej w IV tysiącleciu p.n.e. Toruń. Wydawnictwo UMK.
41.
Kukawka, S., 2010. Subneolit północno-wschodnioeuropejski na Niżu Polskim. Toruń. Wydawnictwo UMK.
42.
Kukawka, S., Małecka-Kukawka, J., Wawrzykowska, B., 2002. Wczesny i środkowy neolit na ziemi chełmińskiej. In: Wawrzykowska, B. (ed.), Archeologia toruńska. Historia i teraźniejszość. Muzeum Okręgowe w Toruniu, Toruń, pp. 91–107.
44.
Lityńska, M., 1990. Zboża i chwasty z neolitycznego stanowiska Iwanowice-Klin, woj. Kraków. Sprawozdania Archeologiczne 42, 105–108.
45.
Lityńska-Zając, M., 2005. Chwasty w uprawach roślinnych w pradziejach i wczesnym średniowieczu. Kraków. IAE PAN.
46.
Lityńska-Zając, M., Czekaj-Zastawny, A., 2021. Utilisation of plant materials in houses of the Linear Pottery Culture. A case study of Brzezie. Journal of Archaeological Science: Reports 35, 102710. https://doi.org/10.1016/j.jasr....
47.
Luc, M., Szmańda, J.B., 2004. Krajobraz chełmińskiego mezoregionu osadniczego. In: Chudziak, W. (ed.), Wczesnośredniowieczny zespół osadniczy w Kałdusie. Studia przyrodniczo-archeologiczne. Mons Sancti Laurentii. Tom 2. Wydawnictwo UMK, Toruń, pp. 31–42.
48.
Mirek, Z., Piękoś-Mirkowa, H., Zając, A., Zając, M., 2020. Vascular Plants of Poland. An annotated checklist. Kraków. IB PAN.
49.
Mueller-Bieniek, A., 2012. Bulwki rajgrasu wyniosłego (Arrhenatherum elatius (L.) P. Beauv. ex J. Presl & C. Presl subsp. bulbosum) na stanowiskach archeologicznych. Etnobiologia Polska 2, 23–26.
50.
Mueller-Bieniek, A., 2016. Badania materiałów roślinnych związanych z kulturą pucharów lejkowatych w rejonie Brześcia Kujawskiego i Osłonek. In: Grygiel, R. (ed.), Neolit i początki epoki brązu w rejonie Brześcia Kujawskiego i Osłonek. T III. Środkowy i późny neolit. Kultura pucharów lejkowatych. Wydawnictwo FBA, Łódź, pp. 753–764.
51.
Mueller-Bieniek, A., 2023. Makroszczątki roślinne z neolitycznego stanowiska 1 w Gaju na Pojezierzu Kujawskim. In: Papiernik, P., Brzejszczak, R., Wicha, J. (eds), Źródła archeologiczne w rejonie Parku Kulturowego Wietrzychowice. Tom II. Cmentarzysko kultury pucharów lejkowatych w Gaju, stanowisko 1.Wydawnictwo FBA, Łódź, pp. 365–378.
52.
Mueller-Bieniek, A., Kittel, P., Muzolf, B., Cywa, K., Muzolf, P., 2016. Plant macroremains from an early Neolithic site in eastern Kuyavia, central Poland. Acta Palaeobotanica 56(1), 79–89. https://doi.org/10.1515/acpa-2....
53.
Mueller-Bieniek, A., Nowak, M., Styring, A., Lityńska-Zając, M., Moskal-del Hoyo, M., Sojka, A., Paszko, B., Tunia, K., Bogaard, A,. 2019. Spatial and temporal patterns in Neolithic and Bronze Age agriculture in Poland based on the stable carbon and nitrogen isotopic composition of cereal grains. Journal of Archaeological Science: Reports 27, 101993. https://doi.org/10.1016/j.jasr....
54.
Noryśkiewicz, B., 2004. Badania palinologiczne osadów limnicznych Jezior Starogrodzkich. In: Chudziak, W. (ed.), Wczesnośredniowieczny zespół osadniczy w Kałdusie. Studia przyrodniczo-archeologiczne. Mons Sancti Laurentii. Tom 2. Wydawnictwo UMK, Toruń, pp. 165–173.
55.
Noryśkiewicz, A., 2013. Historia roślinności i osadnictwa ziemi chełmińskiej w późnym holocenie. Toruń. Wydawnictwo UMK.
56.
Nowak, M., 2009. Drugi etap neolityzacji ziem polskich. Kraków. Księgarnia Akademicka.
57.
Nowak, M., Lityńska-Zając, M., Moskal-del Hoyo, M., Mueller-Bieniek, A., Kapcia, M., Kotynia, K., 2020. Plants of the Funnel Beaker Culture in Poland. Sprawozdania Archeologiczne 72(1), 87–114. https://doi.org/10.23858/SA/72....
58.
Out, W.A., García-Granero, J.J., Andreasen, M.H., Patús, C.N., Kirleis, W., Barfod, G.H., Andersen, N.H., 2025. Plant use at Funnel Beaker sites: combined macro- and microremains analysis at the Early Neolithic site of Frydenlund, Denmark (ca. 3600 BCE). Vegetation History and Archaeobotany 34, 177–203. https://doi.org/10.1007/s00334....
59.
Pasqualone, A., 2025. Addressing shortages with storage: from old grain pits to new solutions for underground storage systems. Agriculture 15(3), 289. https://doi.org/10.3390/agricu....
60.
Podkowińska, Z., 1961. Spichrze ziemne w osadzie kultury pucharów lejkowatych na Gawrońcu-Pałydze w Ćmielwie, pow. Opatów. Archeologia Polski 6, 21–63.
61.
Robinson, D., 1994. Plants and Vikings: everyday life in Viking Age Denmark. Botanical Journal of Scotland 46(4), 542–551. https://doi.org/10.1080/135948....
62.
Roehrs, H., Klooss, S., Kirleis, W., 2013. Evaluating prehistoric finds of Arrhenatherum elatius var. bulbosum in north-western and central Europe with an emphasis on the first Neolithic finds in Northern Germany. Archaeological and Anthropological Sciences 5, 1–15. https://doi.org/10.1007/s12520....
63.
Schweingruber, F.H., 1990. Mikroskopische Holzanatomie. Birmensdorf, Herausgeber Eidgenössische Forschungsanstalt für Wald, Schnee und Landschaft.
64.
Shay, C.T., Kapinga, M.R.M., 1997. Cenococcum geophilum sclerotia from an archaeological site in western Canada. North American Archaeologist 18(4), 363–370. https://doi.org/10.2190/1A9U-L....
65.
Stępniak, T., 2006. Identyfikacja taksonomiczna węgli drzewnych z obiektów wziemnych. Podstawy oceny funkcjonalnej. In: Kośko, A., Szmyt, M. (eds), Opatowice – Wzgórze Prokopiaka. Tom I. Wydawnictwo Poznańskie, Poznań, pp. 265–268.
66.
Stępniak, T., 2007a. Identyfikacja taksonomiczna węgli drzewnych. In: Kośko, A., Szmyt, M. (eds), Opatowice – Wzgórze Prokopiaka. Tom II. Wydawnictwo Poznańskie, Poznań, pp. 249–255.
67.
Stępniak, T., 2007b. Identyfikacja taksonomiczna węgli drzewnych. In: Kośko, A., Szmyt, M. (eds), Opatowice – Wzgórze Prokopiaka. Tom III. Wydawnictwo Poznańskie, Poznań, pp. 371–374.
68.
Stępniak, T., Szmyt, M., 2015. Identyfikacja taksonomiczna węgli drzewnych. In: Kośko, A., Szmyt, M. (eds), Opatowice – Wzgórze Prokopiaka. Tom V. Wydawnictwo Poznańskie, Poznań, pp. 453–461.
69.
Stępniak, T., Kośko, A., Szmyt, M., 2014. Identyfikacja taksonomiczna węgli drzewnych. In: Kośko, A., Szmyt, M. (eds), Opatowice – Wzgórze Prokopiaka. Tom IV. Wydawnictwo Poznańskie, Poznań, pp. 453–470.
70.
Szmyt, M., 2017. Collective graves, flint axes, and cows. The people of Globular Amphora culture on the Vistula and Odra. In: Włodarczak, P. (ed.), The Past Societies. Polish lands from the first evidence of human presence to the Early Middle Ages 2: 5500-2000 BC. IAE PAN, Warszawa, pp. 212–273.
71.
Wacnik, A., Kupryjanowicz, M., Mueller-Bieniek, A., Karczewski, M., Cywa, K., 2014. The environmental and cultural contexts of the late Iron Age and medieval settlement in the Mazurian Lake District, NE Poland: combined palaeobotanical and archaeological data. Vegetation History and Archaeobotany 23, 439–459. https://doi.org/10.1007/s00334....
72.
Waszczuk, K., 2011. Analiza materiałów faunistycznych ze stanowisk Jastrzębiec 4 i Renice 6. In: Rzepecki, S. (ed.), Studia i materiały do najdawniejszymi dziejami Równiny Gorzowskiej. Osady i cmentarzyska kultury pucharów lejkowatych na stanowiskach Jastrzębiec 4 i Renice 6. Wydawnictwo Poznańskie, Poznań, pp. 103–111.
73.
Wierzbicki, J., 1999. Łupawski mikroregion osadniczy ludności kultury pucharów lejkowatych. Poznań. Wydawnictwo UAM.
74.
Wiślański, T. 1969. Podstawy gospodarcze plemion neolitycznych w Polsce północno-zachodniej. Wrocław. Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
75.
Wiślański, T., 1979. Kształtowanie się miejscowych kultur rolniczo-hodowanych. Plemiona kultury pucharów lejkowatych. In: Hensel, W., Wiślański, T. (eds), Prahistoria ziem polskich. Tom 2, Neolit. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław, pp. 165–260.
| eISSN: | 2082-0259 |
| ISSN: | 0001-6594 |
We process personal data collected when visiting the website. The function of obtaining information about users and their behavior is carried out by voluntarily entered information in forms and saving cookies in end devices. Data, including cookies, are used to provide services, improve the user experience and to analyze the traffic in accordance with the Privacy policy. Data are also collected and processed by Google Analytics tool (more).
You can change cookies settings in your browser. Restricted use of cookies in the browser configuration may affect some functionalities of the website.
You can change cookies settings in your browser. Restricted use of cookies in the browser configuration may affect some functionalities of the website.
